Ο Κόσμος και η Τέχνη του Καταφυγιώτη

Μάριο Αλμπερτάζι
Κριτικός Τέχνης της εψημερίδας Ιλ-Προγγρέσσο, της Νέας Υόρκης, και ανταποκριτής γιά πολλές εκδόσεις στην Ιταλία. Έχει εκδόσει το βιβλίο που ασχολείτε με τη φασιστική κυριαρχία στην Ιταλία. Μένει στη Νέα Υόρκη από το 1961. Εντυπωσιάστηκε γιά πρώτη ψορά το 1975 από τη δουλειά του Καταψυγιώτη, όταν του είχε ανατεθεί η κριτική της έκθεσης του καλλιτέχνη στη Γκαλλερί Βαλεντίνο (ΗΙΙΤΟΝ -GALLERΥ) στο Μανχάτταν της Νέας Υόρκης.

"Η ζωγραφική δεν έχει σχέση με την αναζήτηση -αλλά ενδιαφέρετιε γιά την εύρεση". Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί έχει δοσή τόση πολλή σημασία στη λέξη "έρευνα" έλεγε ο ΡΙCASSO στη μοντέρνα ζωγραφική.

Εδώ θα προσπαθήσω όσο μου είναι δυνατόν να μπώ στην ιδιοσυγκρασία κaι τη χυμώδη αίσθηση που συνδέεται με τη λειτουργία και διεργασία στο χώρο του έργου του ζωγράφου Μενέλαου Καταφυγιώτη.

Άλογα που μοιάζουν με προτόγονα παιχνίδια φτιαγμένα από πέτρα ή κομμάτια ξύλο, που θυμίζουν το θρυλικό άλογο της Τροίας, που οι ορίζοντες τους ενώvoνται με ένα ουρανό που είναι πάντα μιά ανακάλυψη. Boυβάλια που σκίζουν με τα κέρατα το άπειρο, συγχρόνως ριζώνουν τα πόδια τους σταθερά στην ασφάλεια της γής.

Αρλεκίνοι δίχως μάσκες, πράσινοι και άσπροι. Νύμφες που χορεύουν και παίζουν γυμνές σε μπλε και μωβ τοπία.

Γκρεμvοί κρέμονται κοντά, άλλοι χάνονται μακρυά μέσα στην απόσταση.

Δύο γυναικείες φιγούρες είναι ισσοροπημένες, έτοιμες να υποκληθούν μπροστά στο θεατή. Τελείωσε η παράσταση, ή μήπως δεν άρχισε ακόμη. Δεν υπάρχει τέλος, ούτε αρχή. Ο χρόνος δεν υπάρχει. Βρισκόμαστε στην αιωνιότητα. Ένα παιδί κρατάει σφιχτά ένα ψάρι στο χέρι του, ένα άλλο κρατάει ένα περιιστέρι. Τρεις γυναίκες Kρύβουν τα πρόσωπά τους. 1/4λο το νερό εκτός από την τελευταία σταγόνα έχει στάξη από το ψάρι. Αυτή η τελευταία σταγόνα κρέμετε, θυμίζει αιώνια θάλασσα. Το περιστέρι είναι άσπρο, τα φτερά του ψαλιδισμένα. Άραγε θα ξανιαπετάξη; Το παιδί έκανε τα χέρια του φωλιά, μιά όαση γιά το ανάπηρο πουλί.

Οι απορίες και οι αvακαλύψεις της παιδικής ηλικίας ανοίγουν στον κόσμο. Αν και δεν 'είναι πaιδί - ο άνδρας εκαλεί αυτές τις εικόνες της παδικής του ηλικίας. Ένας καλλιτέχνης που στα ταξείδια του, στη Βενετία, στη Ρώμη, στο Λονδίνο, στο Παρίσι, και σε όλη τη Λατινική Αμερική, τώρα ζη σ' ένα κοντινό στη Νέα Υόρκη προάστειο.

Σαν παιδί έζησε στη θεσσαλία. Καθώς μεγάλωνε ο κόσμος του διακόπηκε απtό την εισβολή των Ναζί - όπου αργότερα παίρνη ενεργό μέρος στην αντίσταση εναντίον τους και συνέχεια ο εμφύλιος πόλεμος. Όμως κράτησε αυτές τις εικόνες γιά τον εαυτό του. Αυτές που απεικονίζει στο μουσαμά και σκαλίζει στο μάρμαρο και τον ορύχαλκο ανήκουν σε μιά παλαιότερη εποχή, όταν ο κόσμος ήταν γι' αυτόν η πρώτη μαγεία, όλη η φύση ήταν ακόμα εκεί γιά να ανακαλυφθεί και τα Tρίκαλα η γενέτειρά του, ήταν η πόρτα γιά να ανοιχθεί σιγά προς το σύμπαν. Τα χρώματα της Ίριδας, τα άλογα που έτρεχαν εντελώς ελεύθερα, τα βoυβάλια ήταν άγριοι πολεμιστές που προστάτευαν τον κόσμο του από τις καταστροφές του χρόνου. Ο ήλιος μερικές μέρες ήταν πολύ ψηλά, άλλες μέρες μιά μπάλα να παιxτεί στο δρόμο.

Οι άνθρωποι στην όχθη του Πειναιού ποταμού τραγουδούσαν μύθους γιά αρχαίους αγαπημένους πολεμιστές, γιά σειρήνες και μάγισες.

Αναμνήσεις. Είναι αυτές οι αναμνήσεις που ο Καταφυγιώτης μεταφέρει στο στούντιο σαν ένας μοντέρνος Οδυσσέας, ταξιδεύει προς τα πίσω στο παρελθόν, εξερευνόντας τις χαρές και τις ανησυχίες του. Μιλάει γιά τον ήλιο, τον ιδιωτικό του ήλιο, είναι παντού, όχι μόνο στον ουρανό. Ο ήλιος ενσωματώνει τις αναμνήσεις του και οι αναμνήσεις είναι το οικοδόμημα της τέχνης του.

Ο Σαίκσπηρ είπε "οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό όπως τα όνειρά τους". Ο Καταφυγιώτης λέει ότι "οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό με τις αναμνήσεις τους". Και οι δύο έχουν δίκαιο. Οι αναμνήσεις είναι όνειρα, και τα όνειρα αναμνήσεις. Δεν χρειάζετε να είμαστε φίλοι των αρχαίων πολιτισμών γιά να εκτιμήσωμε την τέχνη του Καταφυγιώτη.

Η έλξη του οφείλεται στον αυθορμητισμό των πραγμάτων που ανακαλεί στο λαμπρό χρώμα και την απλότητα της γραμμής των συνθέσεων του.

Οι αρχαικές φιγούρες του είναι ηθοποιοί που υποδύονται στην αειθαλή σκηνή της ζωής, οι μαργαρίτες του είναι αστέρια του μυαλού, και υπάρχει ένα μεταψυσικό δέσιμο μεταξύ πραγμάτων και ανθρώπων που επανέρχετε μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος. Το κάθε τι είναι ζωντανό και ωραίο εάν είναι νωπό στην ψυχή, όπως είναι γι' αυτόν τον καλλιτέχνη.

Η κομψή ομορψιά δεν είvαι αυτό που ο Καταφυγιώτης αναζητά. Στόχος του είναι να παραστήση την ολότητα, όπως έκαναν οι άνθρωποι της χρυσής εποχής του Περικλή που μαζί με τον Φειδία έχτισαν την Ακρόπολη. Η ζωγραφική και η γλυπτική είναι βασικά ένα πράγμα. Ο Μιχαήλ Άγγελος είπε αυτό στο 1546, ένας καλλιτεχνης πρέπει να κάνη γλυπτά όσο και να ζωγραφίζει. Ο Καταψυγιώτης είναι ακριβώς αυτό το είδος του καλλιτέχνη. Οι ψοιγούρες είναι σχεδιασμένες και ζωγραψισμένες με τέτοιο τρόπο που να υποκρίνονται μιά γλυπτική διάσταση.

Διά να διευκρινήσουμε την διάσταση της εικόνας και την εξέλιξη της δουλιάς του πρέπει να ανακαλύψουμε τη βάση πάνω στην οποία στηρίζεται και τον κανόνα που πάντα παρέμεινε πιστός. Αυτός είναι κλασσικισμός. Ο Καταφυγιώτης απομονώνει τον χαρακτήρα ή την σκηνή και τα ελευθερώνει από όλες τις αναψορές στο χρόνο και τον τόπο. Κάνει περίληψι όλων αυτών των αναφορών μέσα από τον συμβoλισμό της στάσης ή του κουστουμιού, με σκοπό να αιχμαλωτίση όχι μόνο μιά εμφάνιση αλλά να κατορθώσει μιά εμβληματική σύνθεση. Με αυτόν τον τρόπο αποκαλύπτει μιά σειρά από ανθρώπινα ενδιαφέροντα, και τα αποτελέσματα είναι εκπληκτικά σύγχρονα με αυτήν την ελευθερία.

θα προσπαθήσω εδώ, όσο μπορώ να προχωρήσω σε μιά επεξεργασία της δουλιάς του καλλιτέχνη.

Στη δουλειά του της δεκαετίας του 70 επισημαίνεται η αγωνία του γιά την μοίρα και την τύχη του ανθρώπου που οδηγείτε σ' ένα χωρίς τέλος χάος.

Έχομε προκαθορισμένα νοήματα που προέρχονται κατευθείαν από τη ζωή του που έζησε το παιδί - σένα χυμώδη θεσσαλικό κάμπο και που στο τέλος μας το παρουσιάζει με μιά θα έλεγα παγκόσμια μορφή.

Οι μορψές και το κάθε τι είναι σαν πέτρινα αντικείμενα που όμως έχουν έκφραση και πολύ ψυχή και συναίσθημα - και που το περιβάλλον που τον τριγυρίζουν μας στέλνουν μακρυά σε κόσμους προτόγονους και που πάλι όλο αυτό το δημιούργημα μας θυμίζει και είναι συνδεδεμένο με το περιβάλλον που έζησε αλλά με μιά ιδιότροπη ατμόσφαιρα - το ενδιαφέρον του γιά την τύχη του ανθρώπου τον οδηγεί σε μιά έρευνα γιά θέματα σένα φαvταστικό κόσμο. Στόχος του είναι πάντοτε ο άνθρωπος στο δικό του περιβάλλον που τον περιτριγυρίζει. Και εδώ θα πρέπει να επισημάνωμε την αγωνία γιά την τύχη του ανθρώπου που ίσως φαίνεται τον ανησυχεί και τον οδηγεί στην αναζήτηση των θεμάτων σένα κόσμο εξωπραγματικό. Οι μορφές αυτές αναζητούν τη λύτρωση σε μιά απομάκρυνση από τον σημερινό κόσμο - και παραμένει περισσότερο σαν σύμβολο χάους και μοναξιάς.

Έτσι σιγά - σιγά οιδηγούμεθα στην επόμενη δεκαετία του '80. Εδώ οι ζωγραφικές επιφάνειες έχουν μιά αίσθηση ξεχωριστή. Σιγά - σιγά απομακρύνετε χωρίς να υπάρχει ούτε το παραμικρό κενό στην συνεπή πορεία που άρχισε από νέος - χωρίς να απομακρυνθή από τις διικές του ρίζες και πηγές. Είναι απίθανα συνεπής - μας μεταφέρει σε νέες διαστάσεις πιό χιμώδεις που έρχονται να κτίσουν ένα αυστηρό Δωρικό ρυιθμό θα έλεγα γιατί πάντα σε κάθε του δημιούργημα υπάρχει η κλασσική δομή της σύνθεσης. Θα ήθελα να πω - πως είναι ένας σύγχρονος κλασσικός έτσι όπως μας δίνη τη λύση σε κάθε ένα ξεχωριστό έργο. Μπορούμε να δούμε μιά βαθειά υπέρβαση του πραγματικού με διάχυτη την προσωπική του διάθεση, που έχει αυστηρά καθορίση το χτίσιμο των ιδεών του πάνω σε κάθε ζωντανή μορφή και οι στόχοι του προσδιορίζουν την κατεύθυνση σε ουσιαστικές διατυπώσεις. Όλο του το έργο από την αρχή είναι ποτισμένο και συνδεδεμένο με μιά ελεύθερη ανάπτυξη ιδιόμορφης όμως σκέψης.

Δεν καταδικάζει κανένιαν στο έργο του, είναι ένας ύμνος γιά τη ζωή, τον άνθρωπο, αυτόν θα λέγαμε καλύτερα τον υπεράνθρωπο.

Τα οράματά του καθαρά, υποκειμενικά μεταφέρονται στην ζωγραφική επιφάνεια με μιά εκπληκτική φροvτίδα και πλαστική πληρότητα - όπως το άλογο που έχει μάθη να ζη και να κινήτε ελεύθερο ή να είναι ο καλύτερος φίλος και σύvτροφος του ανθρώπου. Μεταφέρονται όλα αυτά σε συμβολικές περιοχές, σε μιά ονειρική ατμόσφαιρα, σε κάποιο απροσδιόριστο χώρο ορψικής ερμηνείας. Είναι στη βάση του ένας ρεαλιστής και πατάει γερά στο έδαφος.

Αυτό διακρίνεται καθαρά στο έργο του που η ακρίβεια της σύνθεσης και η σαφήνεια των μορφών είναι χαρακτηριστικά στοιχεία που έχουν εδώ τον κύριο λόγο.

Στο έργο οι δύο φίλοι - διακρίνονται καθαρά το πλούσιο λεξιλόγιο του. Η φωνή του eκφράζεται με τόση άνεση που γίνεται κυριολεκτικά ένας ύμνος, είναι ένας αυθεντικός ζωγράφος ο Καταψυγιώτης - θα έλεγα ένας δυνατός ζωγράφος γιατί στα έργα του παρουσιάζονται στοιχεία παρμένα ανάμεσα από το χώρο του συνειδητού και του ασυνείδητου - με συμβολικό νόημα και μορφική βάση, και διακρίνονται γιά την σχεδιαστική συωθετική σαφήνεια και τη χρωματική ευαισθησία.