Αναζητήσεις της Τέχνης του Καταφυγιώτη

Του Χρύς. Χρήστου
Καθηγητού Πανεπιστημίου

Η ζωγραφικη και τα σχέδια του Μενέλαου Καταφυγιώτη, ενός από τους καλλιτέχνες της γενιάς του μεσοπολέμου, που εργάζεται αρκετά χρόνια τώρα στο εξωτερικό. Με σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, ο Καταφυγιώτης, που κατάγεται από το θεσσαλικό κάμπο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι δίνει με τις τελευταίες του προσπάθειες, μιά ζωγραφική, στην οποία συνδυάζονται καθιερωμένοι τύποι και νέες αναζητήσεις σε μιά νέα ενότητα. Αφετηρία του, όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς, είναι τα παιδικά του βιώματα και παράλληλα οι σύγχρονες συναντήσεις του με τα προβλήματα του κόσμου μας, ενώ η εκφραστική του γλώσσα διακρίνεται γιά τη μορφική σαφήνεια και τη χρωματική δύναμή της.

Στις πιό χαρακτηριστικές προσπάθειες του Καταφυγιώτη, έργα του από τα τελευταία χρόνια, ο καλλιτέχνης κινείται σ' ένα κλίμα στο οποίο συνδυάζονται εξπρεσσιονιστικές τάσεις και σoυρρεαλιστικός χώρος, χρωματική ενότητα και συμβολικοί υπαινιγμοί. Η ζωγραφική του επιφάνεια συλλαμβάνεται στις περισσότερες περιπτώσεις σαν μιά συνομιλία των μορφών μεταξύ τους και σαν μιά συνάντηση με το χώρο, όπου πάντα επιβάλλεται μιά ρωμαλέα εκφραστική γλώσσα με κάθε είδους προεκτάσεις. Έτσι σε έργα με θέμα τους την ανθρώπινη μορφή και το άλογο σε διαφορετικές κλίμακες δοσμένα δεν υπάρχει αμφιβολία ότι καθαρά παιδικά βιώματα - το μικρό παιδί ζει σαν κάτι εξαιρετικά μεγάλο το άλογο - δεν περιορίζονται στην περιορισμένη περιγραφική αναφορά κερδίζουν καθαρά συμβολικές δυνατότητες που τονίζονται και από τη δύναμη υπερβολής του χρώματος και τον αφηρημένο και γενικευτικό χαρακτήρα του χώρου. Με αφετηρία την οπτική πραγματικότητα και βάση το συγκεκριμένο, αναπτύσσονται στη ζωγραφική επιφάνεια μορφικές ενότητες που διακρίνονται γιά τη σχηματοποίηση και τη χρωματική τους ανεξαρτησία. Σ' όλες ουσιαστικά τις προσπάθειές του έχουμε μιά σύνθεση που συνδυάζει τα αυστηρά γεωμετρικά σχήματα με τα ριεuστά οργανικά θέματα, τα μικρά με τα μεγάλα, τα οριζόντια με τα κάθετα και διαγώνια το εξωτερικό με το εσωτερικό. Εξπρεσσιονιστής της φόρμας περισσότερο και λιγότερο του χρώματος ο Καταφυγιώτης, αντιθέτει τολμηρές παραμορφώσεις και συγκρατημένες τονικές διαβαθμίσεις μεγάλες εξωτερικές χειρονομίες και ελλειπτικό συχνά χώρο και φτάνει σε αποτελέσματα με εξαιρετική εκφραστική δύναμη.

Κοντά στις προσπάθειές του με εξπρεσσιονιστικό καθαρά χαρακτήρα έχouμε και μιά ομάδα που διακρίνεται σαφέστερα γιά την χρησιμοποίηση βυζαντινών τύπων και το λυρικό κάπως περιεχόμενο. Στα έργα της κατηγορίας αυτής, συνήθως εικονίζεται το θέμα Μητέρα και Παιδί, με μορφές μαλακές, χρώματα συγκρατημένα και εσωτερικά, χώρο ακαθόριστο. Σε λεπτομέρειες όπως την απόδοση των ματιών και το σχήμα του προσώπου, τα χρώματα και τον ενιαίο και ακαθόριστο χώρο διαφαίνονται πρώιμες απασχολήσεις του Καταφυγιώτη με τη βυζαντινή τέχνη ενώ παράλληλα τα γεωικευτικά στοιχεία και τα αφηρημένα χαρακτηριστικά αποδεικνύουν την οικείωσή του με τις σύγχρονες αναζητήσεις. Σ' ένα άλλο κάπως ονειρικό κλίμα μας μεταφέρει μιά τρίτη ομάδα έργων του, που είναι δουλεμένα με νέα πλαστικά περισσότερο χρώματα, που επιτρέπουν στον καλλιτέχνη να δώσει και άλλες ανησυχίες του. Δουλεμένα και με μιά προσωπική τεxνική τα έργα της ομάδας αυτής συνδυάζουν περίεργα ένα ποιητικό και ονειρικό χώρο με κάποια ελεύθερα διακοσμητικά στοιχεία, που παρασύρουν το θεατή στον κόσμο τους.

Εξπρεσσιονιστής της φόρμας με σουρρεαλιστικά στοιχεία και συμβολικές τάσεις στα περισσότερα έργα του ο Καταφιγιώτης, στην περιοχή μιάς λυρικής περισσότερο ζωγραφικής στην ομάδα Μητέρα και Παιδί και σ' ένα ονειρικό κλίμα στις προαπάθειές του με νέα τεχνική και χρώματα, διακρίνεται γιά την εξαιρετική ευχέρειά του να κινείται σε διάφορες κατευθύνσεις. Και σ' όλες τις περιπτώσεις των ζωγραφικών του έργων όσο και των σχεδίων του κάνει ιδιαίτερη εντύπωση η αίσθηση καθαρά πλαστικών αξιών, που είναι φανερές στον τρόπο με τον οποίο οι μορφές τou συνδέονται με το χώρο και συνεργάζονται μεταξύ τους. Έτσι ανθρώπινη μορφή, που είναι και καθοριστικό θέμα της ζωγραφικής του και χώρος, φορτίζονται με εσωτερικές δυνάμεις και δίνουν δόνηση και εκφραστική αλήθεια στη ζωγραφική επιφάνεια. Ζωγραφική που πεiθει με τη γνησιότητα και τη ρωμαλέα εκφραστική της γλώσσα η δουλειά του Καταφυγιώτη δεν περιορίζεται σε μιά περιοχή. Αποδεικνύει μιά μορφοπλαστική θέληση που ενδιαφέρεται να φτάσει σε μια ερμηνεια του κόσμου, χωρίς υποταγή σε προκαθορισμένα σχήματα. Και ακόμη δεν αφήνει καμιά αμφιβολία ότι σ' αυτόν έχουμε έναν καλλιτέχνη με ολοκληρωμένη και προσωπική ζωγραφική γλώσσα, που συνδυάζει συνθετική σαφήνεια και μορφική πληρότητα, δύναμη υποβολής του χρώματος και εξαιρετικές εκφραστικές προεκτάσεις.