Menelaos Katafigiotis

"Ενας αιραίος, νέος Κόσμος"

Στέλιος Λυδάκης
Καθηγητής, Κριτικός Τέχνης

Στο εργο του Γερμανου ζωγραφου Οσκαρ Σλέμερ (1888-1943) ακινητοποιούνται οι μορφές σαν να είναι ανδρείκελα. "Απολιθώνονται" σε μιά όρισμένη θέση και στάση και έτσι καταργείται οποιαδήποτε σχέση ανάμεσά τους έστω και αν συνυπάρχουν.

θΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ κανείς να μιλήσει γιά ένα σιωπηλό μπαλέτο που ξαφνικά και απρόσμενα ναρκώθηκε κάτω από την επίδραση κάποιων εξωκοσμικών παραγόντων. Τα έργα αυτά του Σλέμερ, χρονολογούνται γύρω στα 1930 και δεν πρέπει να θεωρηθούν άσχετα προς το γενικότερο πνεύμα "αποξένωσης και τυποποίησης" του ανθρώπου, που με την ανάπτυξη της βιομηχανuκής κοινωνίας γίνονται απειλή και πραγματικότητα. Είναι η εποχή 1932 που Άλντους Χάξλεϋ γράφει το βιβλίo του "Ωραίος, νέος κόσμος", ένα προφητικό έργο επιστημονικής φαντασίας, πού αποκρυσταλώνει τις συνέπειες της τυποποίησης σ' ένα απάνθρωπο φάσμα μελλοντικής ζωής.

Ο τυποποιημένος άνθρωπος, ο άνθρωπος αριθμός, ο άνθρωπος ρομπότ, έχει μπει γιά καλά στα δίχτυα της υπαρξιακής αγωνίας που δυναμώνει όλο και περισσότερο και η οποία θα ξεσπάσει στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο χωρίς όμως και να αποδυναμωθεί.

Αυτή η θεώρηση του ανθρώπου της εποχής των βιομηχανικών τυποποιήσεων διαγράφεται στο έργο του Σλέμερ μ' ένα ήπιο ύφος μιάς παράξενης νεκρικής σιωπής, που δεν είναι άσχετη προς ορισμένες μορφές σουρρεαλισμού. Εκεί που η τυποποίηση μεταβάλεται σε ενεργητικό πάθος και άγχος, όπως στο έργο του γλύπτη και ζωγράφου (από το 1923) Μαρίνο Μαρίνι (γεν. στα 1901), η πόζα αποκτά ένα κραυγαλέο χαρακτήρα. Τα "ανδρείκελα" επαναστατούν, τεντώνονται, χειρονομούν μαζί με τα άλογά τους απάνω στα οποία τοποθετούνται συνήθως. Συγκλονίζονται από απελπισία και οδύνη.

Έτσι λοιπόν εκφράζουν τα τραγικά τους συναισθήματα τα όντα (που κατά τον Χάξλεϋ προέρχονται από τον αντισυναισθηματικό δοκιμαστικό σωλήνα. Αλλά, είτε πρόκειται γιά όντα τύπου Σλέμερ, είτε γιά εκείνα τύπου Μαρίνι, η διαπίστωση του Νικόλαου Μπερντιάγιεφ ότι οι ουτοπίες σήμερα μπορούν να πάρουν σάρκα και οστά, οδηγεί στο αγωνιώδες ερώτημα: πώς θα μπορέσουμε τελικά να απαλλαγούμε από όλα αυτά τα φαντάσματα και προπάντων από την υλοποίηση των φόβων μας που εκτρέφει και ενισχύει η τυποποίηση;

Γύρω στην ίδια εποχή, πou εμφανίζονται τα "ρομπότα" του Σλέμερ και οι "ερηκτικές μονάδες" του Μαρίνι, γεννήθηκε στα Τρίκαλα της θεσσαλίας (1926) ο Μενέλαος Καταφυγιώτης, ο οποίος, έμελλε σαν αντιπρόσωπος μιάς μεταπολεμικής πιά γενιάς, να συνεχίσει τις προαναφερόμενες διαθέσεις, προϋποθέτοντας τον Σλέμερ, τον Μαρίνι και άλλα σχετικά με αυτούς ρεύματα. Έτσι, διαμόρφωσε το στύλ του, διατηρώντας αμείωτο το πάθος εκείνou που ερωτά γιά τη μοίρα του ανθρώπου και μάλιστα με τα ίδια περίπου μέσα και σύμβολα, όπως και οι πρώτοι διδάξαντε.

Q Καταφυγιώτης σπούδασε στην Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών κοντά στους ζωγράφους Ανδρέα Γεωργιάδη, Δημήτριο Μπισκίνη, Γιάννη Μόραλη. Στα 1961 πήγε στο Παρίσι και από κει στις Ην. Πολιτείες. Μέχρι σήμερα έχει αναπτύξει μιά έντονη εκθετική δραστηριότητα παρουσιάζοντας έργα του σε πολλά καλλιτεxνuκά κέντρα του κόσμου.

ΑΠΌ καθαρά ζωγραφικής πλευράς είναι εξπρεσιονιστής. Αντιπαραθέτει χρωματικούς τόνους αντιθετικής υφής, τονίζει τα περιγραμματα και παραμορφώνει τα εκφραστικά του μέσα, που είναι κατ' αποκλειστικότητα οι άνθρωποι και τα άλογα. Στοιχεία γραφισμού εντοπίζονται σε όλες τις περιπτώσεις, ενώ πότε διατηρεί την ακίνητη και πότε προτιμά την έντονα κινούμενη μορφή. Όποιος όμως είναι από την τεχνοτροπία του κιόλας εξπρεσιονιστής, αυτός έχει ένα απόθεμα ανησυχιών και προβληματισμών, που αποτελούν την προϋπόθεση της ιδιόμορφης έκφρασής του. Ο Καταφυγιώτης περιτριγυρίζει τον παράγοντα άνθρωπο και επιχειρεί να δει το δράμα που αποπνέει ο άνθρωπος γενικότερα. Έχουμε όμως στη περίπτωσή του μιά απλή επανάληψη ενός παλιού μoτίβoυ και τίποτα άλλο; Βασικά ναι, αφού η ιστορία συνεχίζεται όπως συνεχίζεται και η Προβληματικότητα που αψορά τον άνθρωπο του αιώνα που ακόμεη διανύουμε. Από την εποχή που ο Χάξλεϋ έγραψε το βιλίo του μέχρι σήμερα τα πράγματα κινούνται βασικά προς το χειρότερο. Ο ΗΟΜΟ FABER φαίνεται να έχει χάσει όλα του τα συναισθήματα εκτός από ένα: το φόβο. Δεν κάνει όμως τίποτα να τον αποφύγει. Αντίθετα του έχει δοθεί με μαζοχιστική αγαλλίαση. Συνυπάρχει μ' αυτόν και κοντεύει να αδιαφορήσει γιά την ύπαρξή του. Οπότε το χάος βρίσκεται ΑΝΤΕ PORTAS. Μπροστά του στέκει ο Καταφυγιώτης σαν ένας άλλος Ιερεμίας, καταγράφοντας τους κραδασμούς που του δημιουργεί το τραγικό του βίωμα και όραμα!

"0 ήλιος βρισκόταν κιόλας ψηλά όταν άνοιξε τα μάτια του, γιά κάμποσο το φώς. Μετά συνειδητοποίησε τη θέση του και Kρύβοντας το πρόσωπο στα χέρια του είπε: θεέ μου, ώ θεέ μου..." (Από το τέλος του "ωραίου νέου κόσμου").

Menelaos.org